Դասի հղումը
Հարցեր և առաջադրանքներ։
1․Ամբողջությամբ կարդալ պատմվածքը, բաժանել մասերի և վերնագրել յուրաքանչյուր մասը։
<<Գելը>>, <<Նանիի անեծքը>>, <<Տղա Սիմոնն>>, <<Սոված գիլը>>, <<Խորամանկ Ավոն ու Ծիրան կովը>>, <<Գելի վախերը>>, <<Քեռի Անդրիասն ու իր պատմությունը>>, <<Ուստա Սարգսի զուռնա դհոլը>>, <<Անհամբեր հայրն ու թոկը>>, <<Գիլը շատ վտանգավոր է>>, <<Գիլը շան նման կենդանի է>>։
2․Ըստ հեղինակի՝ ինչպիսի սովորություն կար սարերում։
Սարերում սովորություն կա, որ տեսան մեկի տունը հյուր եկավ՝ հարևանները
կհավաքվեն եկվորի գլխին, կհետաքրքրվեն, հարցուփորձ կանեն՝ իմանան ի՛նչ կա,
ի՛նչ չկա աշխարհքում։
3․Ինչու՞ հանկարծ շները սկսեցին հաչել։
Շնորը սկսեցինք հաչել, քանի որ տեսել էին ոնց էր գելը գյուղ մտնում։ Ասում են նաև, որ գիլի վրա ուրիշ ձև են հաչում, մարդու վրա ուրիշ ձև։
4․ Ըստ գյուղացիների պատմածի՝ գայլը ի՞նչ հնարքի միջոցով է հարձակվում ոչխարի հոտի վրա։
Մինը ոչխարիցը մոտիկ տապ է անում կամ եթե աջողեցնում է՝ հենց ոչխարի միջին է
տապ անում, մյուսը գալիս է երևութք ըլում, խաբսը տալիս, շանն ու չոբանին առնում
փախչում։ Տապ արած ընկերը ետևիցն էս խառնակ ժամանակը ոչխարը տանում է։
5․ Ուշադիր կարդա այն հատվածը, որտեղ պատմում են գելի հարձակումների մասին՝ նախրի, ձիու, այծի, էշի և ինչպե՞ս են նրանք պաշտպանվում։
Տավար
Տավարիցը մինը գոռաց թե չէ, ամբողջ տավարը հասկանում է բանն ընչումն է,
որովհետև գիլի գոռացնելն ուրիշ տեսակ է․ իսկույն բոլորը հավաքվում են, քամակքամակի տալիս ու պոչները դեմ անում, կանգնում․․․
Ձի
Ձին գիլի հոտն առավ թե չէ, ականջները սրում է, փռռացնում, փռնչացնում, ու
ձեռաց բոլոր ձիերը հավաքվում են մի տեղ։ Մադիանները իրենց քուռակները
մեջտեղն են առնում ու նրանց շրջապատում կանգնում, երեսները, դեպի ներս,
քամակները դեպի դուրս— գելերի կողմն արած՝ քացիները պատրաստի։ Ու աստուծ
հեռու տանի, թե մի գել մոտեցավ։ Բայց կռվում գիլի համար ամենավտանգավորը որձ
ձին է։ Որձ ձին մադիանների հետ շրջանի մեջ չի մտնում։ Բաշը թափ տալով ու
փռռացնելով կատաղի պտտվում է շրջանի չորս կողմը, հարձակվում է գելերի վրա ու
առաջն ընկած՝ գելին տրորում, ջարդում առաջի ոտներով կամ քացու մի զարկով
փռում գետին։
Եթե մադիանը մենակ է, քուռակը դոշի տակն է առնում ու կանգնում։
Մենակ ձիու էս կողմն, էն կողմն է թռչում գելը ու հանկարծ վրա է թռչում բողազիցը
բռնում կամ մի զարկով փորը պատռում։ Երբեմն քնթիցն էլ է բռնում, շունչը
կտրացնում։ Երբեմն էլ ձիու առաջն է ընկնում ու փախսը տալիս, իբրև թե վախենում
է. ձին էլ դունչը տնկած ետևիցն է ընկնում, իբրև թե հալածում է։ Հանկարծ ետ է
դառնում ու բռնում։
Էշ
Գելն էշի հետ խաղում է, խաղում ու ականջներն իրեն քաշում, առաջը փախսը հարում։ Էշն ընկնում է ետևիցը, իբրև թե հալածում է։ Էսպես հեռացնում է, հասցնում մի ապահով տեղ ու ետ դառնում ուտում… Դրա համար էլ ասում են՝ «Իշի գերեզմանը գիլի փորն է»։
Այծ
-Պա՜, իծի բանը ծիծաղ է։ Խամ գելն իծին բռնած ժամանակը՝ էծը էնպես է
ճղղում, որ գելը թող է անում, փախչում։
6․ Ըստ քեռի Անդրիասի՝ ինչի է ընդունակ սոված գելը։
Սոված գելն անգամ խմբերով մարդկանց վրա կհարձակվի սոված ժամանակ։ Կամ երկար ճանապարհը երկու րոպեjում կանցնի և կհայտնվի կողքդ։
7․ Ուշադի՛ր կարդա շորագյալցի Ավոյի գլխին եկած պատմությունը։
Ընթերցել եմ
8․ Նկարագրի՛ր Ավոյի արարքը․ի՞նչ կանեիր դու նրա փոխարեն։
Ավոն բավականին խելամի երիտասարդ էր, և արագ կողմնորոշվեց։ Թեև կովը սատկեց, բայց նա փրկվեց, վերջիվերջո մարդը եսասեր կենդանի է։ Ես նույնպես կտայի կովի կյանքը ինձ փրկելու համար։
9. Ինչի՞ շնորհիվ փրկվեց Ավոն:
Ավոն փրկվեց իր ունեցած գիտելիքի և խորամանկության շնորհիվ։
10. Ըստ պատմվածքի՝ ինչպիսի՞ կենդանի է գայլը. ի՞նչ հատկանիշներ ունի, ինչպե՞ս է որս հայթայթում, գիլի բոլուկն ինչքանո՞վ է վտանգավոր, որտե՞ղ և ինչո՞ւ:
Գելը, երբ որ կուշտ է, շատ վախկոտ կենդանի է։ Բայց հիմա սկսվում է գիլի դժար ժամանակը։ Ձմեռը գալիս է, անտառի որսը դժվարանում է, ապրանքը սարից ցած է գալիս՝ տուն է մտնում։ Գիլի ապրուստը կտրվում է։ Սովը որ նեղացնի՝ գեղ էլ կմտնի, դեռ տուն էլ։ Գիլի բոլուկն հարձակվում է խմբերով, երբ սոված է լինում, ու հիմնականում սարերում կամ դաշտերում։ Այն շատ վտանգավոր է, սոված ժամանակ անգամ կարող է մարդ հոշոտել մի կողմ դնելով վախը։
11. Ինչի՞ց են վախենում գայլերը. ի՞նչ էր անցել քեռի Անդրիասի գլխով, և ինչի՞ շնորհիվ փրկվեցին նա ու որդին:
Գայլերը շատ են վախենում կրակից։ Քանի որ քեռի Անդրիասը դա գիտեր, մի ծառ է հրդեհում, ու էդ կրակով էլ պաշտպանվում գազաններից։ Կրակը նաև օգնում է, որ գյուղից գան և գտնեն նրանց իրենց կրակի օգնությամբ։
12. Ինչո՞վ էր հետաքրքիր ուստա Սարգսի պատմությունը:
Այնքանով էր հետաքրքիր, որ նրանք գայլերից պաշտպանվել են զուռնա դհոլի միջոցով։ Այն ուժեղ խփել են, ու գայլերը կարծես պար են բռնել դրա շուրջ, մոռանալով որս անելու մասին։
13. Ի՞նչ դժբախտություն էր պատահել համագյուղացի Եղոյին:
Եղոն շատ հոգատար հայր էր, բայց միևնույն ժամանակ անհամբեր, որի հետևանքով էլ տուժեց։ Նրա երեխան հիվանդացել էր, և որոշել էր կեսգիշերով շտապ գյուղ հասնել, երեխայի մոտ։ Ճանապարհին գայլերը շրջափակում են նրան։ Նա գիտեր, որ գայլերը վախենում են թոկից, և թոկը հետևից քարշ տալով գնում էր նրանց միջով, իսկ գայլերը հեռանում էին։ Պատահաբար թոկը պոկվում է, և գայլերը վրա են տալիս։ Առաջին պատահածին թրով խփում է, և մյուսները վրա են հասնում վիրավորին, բայց միայն նրանով չեն բավարարվում։ Կրկին հարձակվում են։ Այս անգամ Եղոն ուզում էր նորից թրով խփել, բայց այն իր տեղից դուրս չէր գալիս, քանի որ արյունը չորացել էր թրի վրա և այն կպցրել պատյանին։ Եվ այսպես գելերը հարձակվում են, հոշոտում են և՛ Եղոյին և՛ ձիուն։
14. Գայլերից ազատվելու ինչպիսի՞ ընդունված ձևեր կային տարբեր երկրներում:
Տերություններ կան, որ աոանձին վարձատրութիւն են տալիս գել սպանողներին։ Կանոնավոր կռվում են գիլի դեմ։ Դրա համար էլ էնպես, տերություններ կան, որ մեջներն էլ գել չկա․ օրինակ՝ Անգլիան, Գերմանիան…
Ինչպես ասի՝ տերություններն առանձին վարձատրություն կամ պարգև են տալիս ամեն մի սպանած գիլի համար, որսկաններն էլ աշխատում են շատ գել սպանեն, որ շատ փող ստանան։ Մինչև անգամ կազմակերպված ընկերություններ կան, որ միայն գիլի որսի համար են։ Էնպես երկիր էլ կա, օրինակ՝ Իսպանիան, որ եթե տերությունը չի վարձատրում գել սպանողին, ժողովուրդն է վարձատրում։ Սպանողը գելը գցում է իշի կամ ձիու վրա ու գեղեգեղ ման ածում, ապրանքատեր երից փող է հավաքում։ Եվ ամենքն էլ ուրախությամբ տալիս են։
Ռուսաստանի ձնոտ դաշտերումն էլ մի ուրիշ տեսակ որս են անում։ Ձիով ընկնում են
գիլի ետևից։ Ծնկահար ձյունի մեջ թաղվելով՝ գելը զոռով է վազում և շուտ էլ հոգնում
է։ Ետևիցը հասնում են՝ հենց տեղնուտեղը դագանակով սպանում։ Բայց ամենից շատ
գիլին կոտորում են թույնով։ Սատկած ոչխարը մաշկում են, միսը շերտ-շերտ
կտրատում, արանքները թույն են լցնում, ետ նորից մորթին վրեն քաշում ու տանում,
գիշերը հանդերում վեր գցում։ Սոված գելեր — գալիս են ուտում ու տեղնուտեղը
կոտորվում։
15. Ի՞նչ համեմատություն բերեց քեռի Անդրիասը գայլերի և շների միջև: Հնարավո՞ր է ընտելացնել գայլին:
Այո, իհարկե հնարավոր է։ Ամեն դեպքում գայլերը նույնպես պատկանում են շների ցեղին։ Եթե գայլին էլ շան պես վերաբերվեն, կերակրեն, ապա նա էլ վնաս չի տա, մի բան էլ կպաշտպանի։ Նրանք ապրում են և ձագեր են ունենում նույն քանակի և նույն չափով։
Քեռի Անդրիասի խոսքերը
Որ էն շունն էլ չոլերը գցես, անտեր, սոված թողնես, հալածես, կվայրենանա, կդառնա գիլի պես մի բան, էլի։ Ինչպես որ էն սոված, վայրենի գելն էլ, որ բերես կուշտ պահես, պահպանես, խնամես, կընտելանա, կդառնա մեր շան պես տանու կենդանի։
16. Հավանեցի՞ր պատմվածքը. քո կարծիքը մի քանի նախադասությամբ շարադրիր պատմվածքի շուրջ:
Այո, իրոք ես այն շատ հավանեցի։ Պատմվածքում ներկայացվում էր մի կենդանի, որին բոլորս ծանոթ ենք մանկուց։ Բայց գայլն ունի շատ նրբություններ, և ինչքան էլ որ գազան է, նորմալ վերաբերմունքից կարող է ընտելանալ, և անգամ օգնել ընտանիքին։ Կարծում եմ պատմվածքը նաև ուզում է ասել, որ ձեզ շրջապատող մարդկանց ճանաչեք երկու կողմից, միգուցե դուք կարողանաք փոխել նրան, ինչպես մի բարի ընտանիք գայլերին։
17. Պատմվածքից դո՛ւրս գրիր ժողովրդախոսակցական բառերն ու արտահայտությունները, քեզ անծանոթ բառերը, դարձվածքները և բառարանների օգնությամբ բացատրի՛ր դրանք:
Կաղկանձյուն-հաչոց, ոռնաց, վնգստոց
Կլանչոց-շատ աղիողորմ հաչոց
Բոլուկ-ոհմակ
Դամքաշ-զուռնի ձեն պահող
18. Ի՞նչ յուրահատկություն նկատեցիր Թումանյանի լեզվում:
Թումանյանը խոսում էր իր հարազատ բարբառով, որը շատ էր գեղեցկացնում պատմվածքը, թեև կային անհասկանալի բառեր։
Ալիսա Հովհաննիսյանի բլոգ 